Bản chất

Bất kì ai trong chúng ta cũng có vấn đề với sự trì hoãn. Bạn muốn bắt đầu chạy bộ, quyết tâm dậy sớm, lên kế hoạch học Tiếng Anh. Nhưng rồi ngày mai cứ kéo dài mãi, và những dự định tốt đẹp vẫn chỉ nằm trên giấy. Bạn không đơn độc, trì hoãn là một căn bệnh phổ biến, và tất cả chúng ta đều có lý do cho nó.

Khi bạn nghĩ đến việc làm một điều gì đó hơi khó – ví dụ như rời khỏi giường ấm áp để chạy bộ trong cái lạnh giá – ngay lập tức, não bộ bạn sẽ báo động. Vùng não cảm xúc, vốn nhạy cảm với những trải nghiệm đau khổ và khó chịu, sẽ được kích hoạt. Và một cách tự nhiên, bộ não thương thân của bạn sẽ tìm mọi cách để chấm dứt kích thích đau khổ này. Nó sẽ dụ dỗ bạn bằng những suy nghĩ dễ chịu hơn: Thôi ngủ thêm chút nữa thôi, Chạy bộ ngày mai cũng được mà…

Nhưng sự thật là gì? Thực tế đã chứng minh, cảm giác khó chịu ban đầu thường biến mất rất nhanh. Chỉ cần bạn lết được ra khỏi giường, xỏ giày và chạy bộ vài phút, cái cảm giác muốn đắp chăn ngủ tiếp sẽ tan biến. Thay vào đó, bạn sẽ cảm thấy cơ thể nóng lên, nhịp tim tăng dần, và một cảm giác thôi thúc muốn chạy tiếp, chạy nữa. Điều khó khăn nhất, thực ra, chỉ là lết ra khỏi giường mà thôi.

Tương tự, khi bạn đối diện với một bài viết Tiếng Anh dài. Bạn biết rằng mình sẽ mất thời gian, công sức để đọc và hiểu, đặc biệt nếu bài viết đó hại não một chút. Lập tức, não bộ tốt bụng lại xuất hiện, gợi ý cho bạn những lựa chọn đỡ mệt hơn: Xem video Youtube cho nhanh, Đọc tóm tắt thôi cũng được mà. Nhưng nếu bạn cắn răng đọc một đoạn của bài viết, khi bạn bắt đầu hiểu nội dung, cảm nhận được ý nghĩa, thì nỗi sợ mệt ban đầu sẽ tan biến. Thay vào đó, bạn sẽ bị cuốn hút bởi nội dung bài viết, và chỉ muốn đọc hết nó mà thôi.

Vậy tại sao não bộ lại xúi giục chúng ta trì hoãn, một cách hoàn toàn tự nhiên như vậy? Đơn giản thôi, vì nó được thiết kế để hoạt động như vậy! Để hiểu rõ hơn, hãy cùng nhau tưởng tượng một chút.

Bạn là một con hươu nhỏ giữa khu rừng hoang dã.

Khi bạn khát nước, bạn chạy ngay ra suối uống nước. (Khát -> Uống nước = Hết khát NGAY)
Khi bạn đói, bạn đi kiếm cỏ hoặc lá cây để ăn. (Đói -> Ăn = No bụng NGAY)
Khi gặp hổ, bạn bỏ chạy thục mạng. (Thấy hổ -> Chạy = Thoát chết NGAY)

Mọi quyết định của bạn, trong thế giới của chú hươu, đều mang lại ẢNH HƯỞNG NGAY LẬP TỨC đến sự sống còn. Đây chính là môi trường mà các nhà khoa học gọi là Môi Trường Phần Thưởng Tức Thì (Immediate Return Environment). Bởi vì, trong môi trường này, mọi hành động, mọi quyết định của bạn đều mang lại kết quả rõ ràng, ngay lập tức.

Nhưng hiện thực tàn khốc là gì? Bạn không phải là chú hươu bé nhỏ trong khu rừng nữa. Bạn là một thanh niên hiện đại, khỏe mạnh, sống ở thế kỷ 21. Và trong xã hội hiện đại, những hành động và quyết định của bạn HIẾM KHI MANG LẠI LỢI ÍCH NGAY LẬP TỨC như chú hươu kia.

Nếu mỗi ngày bạn học thêm 5 từ Tiếng Anh mới, thì phải MỘT THÁNG SAU bạn mới bắt đầu cảm nhận được sự tiến bộ. (Học từ vựng -> 1 tháng -> Tiến bộ)
Nếu sáng mai bạn bắt đầu đến phòng gym và ăn uống điều độ, thì phải BA THÁNG SAU bạn mới thấy sự thay đổi rõ rệt ở cơ thể mình. (Tập gym, ăn uống -> 3 tháng -> Thay đổi cơ thể)
Bây giờ bạn bắt đầu để dành tiền tiết kiệm, thì phải 30 NĂM NỮA, lúc về hưu, bạn mới có tiền dưỡng già. (Tiết kiệm -> 30 năm -> Tiền dưỡng già)

Đây chính là vấn đề cốt lõi của sự trì hoãn. Chúng ta đang sống trong một môi trường hoàn toàn khác với môi trường mà não bộ chúng ta được thiết kế để hoạt động hiệu quả Môi Trường Phần Thưởng Trì Hoãn (Delayed Return Environment).

Não bộ của chúng ta, đặc biệt là phần neocortex (vùng não phát triển nhất, chịu trách nhiệm cho những tác vụ phức tạp như ngôn ngữ và khoa học), về cơ bản vẫn là bộ não của người tinh khôn cách đây 200.000 năm. Trong khi đó, xã hội loài người chỉ mới chuyển sang môi trường Delayed Return khoảng 500 năm trở lại đây. Vâng, chỉ 500 năm ngắn ngủi, mọi thứ đã thay đổi chóng mặt: xe hơi, máy bay, TV, máy tính, Internet.

Có quá nhiều thứ đã phát triển vượt bậc trong vài trăm năm, nhưng xét trên thang thời gian tiến hóa, 500 năm gần như vô nghĩa. Não bộ chúng ta đã trải qua hàng trăm nghìn năm tiến hóa để tối ưu hóa cho môi trường Immediate Return, và đột nhiên, chúng ta ném nó vào môi trường Delayed Return. Tất nhiên là nó không đỡ nổi rồi! Vì nó được lập trình để ưu tiên những quyết định mang lại lợi ích NGAY LẬP TỨC.

Khi bạn muốn dậy sớm chạy bộ, não bộ khờ khạo của bạn không thể thấy được lợi ích của việc này. Nó chỉ có thể cảm nhận được sức khỏe tốt hơn, cơ thể dẻo dai hơn sau MỘT THÁNG nữa. Vì vậy, nó sẽ xúi giục bạn đưa ra quyết định mà nó có thể cảm nhận lợi ích NGAY LẬP TỨC: trùm chăn ngủ.

Thật thoải mái và sung sướng, phải không?

Tương tự, vào một buổi tối rảnh rỗi, bạn muốn tìm một hoạt động lành mạnh để giải trí. Bạn nghĩ đến việc đọc sách và xem phim. 96,69% khả năng bạn sẽ cắm mặt vào laptop xem phim đến 2 giờ sáng. Vì giữa đọc sách và xem phim, dù đọc sách mang lại tri thức và lợi ích lâu dài hơn, nhưng nó lại hại não hơn rất nhiều so với xem phim (ít nhất là trong thời điểm hiện tại).

Về mặt lý trí, chúng ta vẫn biết rõ điều gì là tốt, điều gì nên làm. Ai trong chúng ta cũng từng có những đêm trằn trọc, tự thề thốt ngày mai sẽ dậy sớm, ai cũng có những kế hoạch chi tiết cho tương lai. Nhưng cuối cùng, phần lớn chúng ta vẫn lực bất tòng tâm, không thể thực hiện được những điều mình đã vạch ra. Có bao nhiêu sinh viên ý thức được tầm quan trọng của Tiếng Anh, nhưng cuối cùng, chỉ một số ít thực sự chinh phục được nó khi tốt nghiệp?

Nhưng liệu mọi thứ có dừng lại ở việc chinh phục những mục tiêu ngắn hạn? Khi chúng ta hiểu chinh phục ở đây là đạt được một mục tiêu cụ thể, thì khi đạt được mục tiêu đó, mọi thứ có thực sự kết thúc? Trong thế giới hiện đại, khi mà rất nhiều quyết định và hành động cần sự tính toán, lập kế hoạch, thực hiện, và duy trì trong một hệ thống liên tục, suốt đời, sự trì hoãn càng trở nên nham hiểm hơn.

Khi chúng ta cân đo đong đếm giữa lợi ích của việc trì hoãn và không trì hoãn, khi áp dụng ván cược của Pascal, chúng ta nhận ra rằng, không phải là việc trì hoãn lợi bất cập hại, mà phần lợi của sự trì hoãn thực sự chưa bao giờ tồn tại. Những người trì hoãn luôn tìm ra những cái cớ và tự lừa dối bản thân về sự trì hoãn của mình. Giống như người nghiện thuốc lá luôn tự biện minh cho điếu thuốc lá của họ.